بازدید گل فشان اینچه استان گلستان

بازدید از گروه آموزشی علی آباد کتول

بازدید از دستاورد های دانش آموزان علی آباد کتول

برگزاری بازدید میدانی سراسری دبیران زمین شناسی استان گلستان از سد وشمگیرو کارگاه تکثیر پرورش ماهیان

باسمه تعالی

 

 

برگزاری بازدید میدانی سراسری دبیران زمین شناسی استان گلستان از سد وشمگیرو کارگاه تکثیر پرورش ماهیان خاویاری و گل فشان منطقه اینچه

 

سد وشمگیر: از قدیمی ترین سد های استان که موارد استفاده آن چند منظوره می باشد که از همه مهمتر آن آبیاری بیش از 12000هکتار زمین های منطقه، پرورش ماهی ،ذخیره گاه پرندگان ،تفرجگاه و....... کاربرد دارد در رابطه با سد وتاسیسات آن آقای مهندس ولی افشار توضیحات جالب وبسیار مفید برای همکاران زمین شناسی ارائه نمودند. ،در این راستا برای  آشنا یی بیشتر  استنناد می نماییم به مقاله آقای موسی فرمانی مسئول روابط عمومی سازمان آب منطقه ای استان گلستان .

 
برغم آنکه عمر مفید سد وشمگیر 30 سال تعریف شده بود اما همچنان مهربانانه در آستانه 39 سالگی استوار ایستاده تا کشاورزان منطقه همچنان امیدوار به آبادانی و خرمی منطفه باشند.


به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه ای گلستان، سد وشمگیر یکی از سدهای قدیمی کشور واقع در شمال گلستان است که در سال 1349 احداث شده و تاکنون هزاران هکتار از اراضی این منطقه را در این سال‌ها سیرآب کرده است.
اما یافته های علمی کارشناسان شرکت آب منطقه ای گلستان حاکی است که در طول سالیان بهره برداری به دلیل انباشت رسوبات در مخازن اصلی و فرعی از حجم مفید آن به میزان قابل ملاحظه ای کاسته و کارایی کنونی آن به کمتر از 50 درصد تقلیل یافته است.
این کارشناسان معتقدند که به همین علت ایستگاه ‌های پمپاژ و سایر تاسیسات وابسته نیز اکثرا مستهلک و فاقد کارایی و راندمان اولیه می باشد و باید به فکر چاره کار برای حفظ و بهره وری حداکثر از طرح‌های ساخته شده در این پروژه بود.
از اینرو مدیران شرکت آب منطقه ای گلستان در سال‌های اخیر با ارایه طرحی با عنوان "علاج بخشی سد وشمگیر"، اقدامات مطالعاتی و اجرایی لازم برای نجات این سد و بالا بردن ظرفیت مخازن آن را انجام دادند که در این گزارش به آن خواهیم پرداخت.
بدون تردید طرح علاج بخشی سد وشمگیر علاوه بر صیانت از این سرمایه ملی در شمال استان گلستان، تجربه ای نو در صیانت از سدهای استان در سال‌های آینده می باشد.
سد وشمگیر نیز پس از اجرای مراحل طرح علاج بخشی دیگر سودای بازنشستگی نخواهد کرد و همچنان میزبان خوبی برای نزولات جوی و آب‌های سطحی خواهد بود.

موقعیت جغرافیایی سد وشمگیر
سد وشمگیر در فاصله62 کیلومتری شمال شرق گرگان و در محلی بنام سنگر سوار بر روی رودخانه گرگان رود احداث شده است. فاصله آن تا ساحل دریای خزر 70 کیلومتر و تا مرز بین ایران و ترکمنستان 24 کیلومتر است.

وضعیت طرح در زمان احداث:
مطالعات سد از سال 1343 شروع و در آذر ماه سال 1345 عملیات اجرایی احداث آن آغاز شده است. بهمن ماه 1349 نیز زمان آبگیری و بهره برداری از سد بوده است. سطح محدوده شبکه آبیاری سد وشمگیر 25 هزار هکتار و سطح خالص محدوده با دو هزار و یکصد هکتار می باشد.

مشخصات عمومی سد:
این سد با طول تاج 430 متر و حداکثر ارتفاع آن از پی 20 متر و از نوع خاکی همگن با مصالح سیلتی و رسی احداث شده است و اکنون دارای یک محزن اصلی و سه مخزن فرعی است.
در نخستین آبگیری در سال 1349 حجم مخزن اصلی در ارتفاع 126 متر از سطح دریا 60 میلیون متر مکعب و حجم مخزن فرعی اول 18 میلیون متر مکعب بوده است. مخزن فرعی شماره 2 آن نیز با ظرفیت 12 میلیون متر مکعب در سال 1362 احداث شده و در سال 1369 نیز مخزن سوم با ظرفیت شش میلیون متر مکعب ساخته شده است.
این سد با یک مخزن اصلی و سه مخزن فرعی قبلا از حجم مخازن 96 میلیون متر مکعبی برخوردار بوده که متاسفانه اکنون به حدود 45 میلیون متر مکعب رسیده است.
حجم آب تنظیمی این سد در ابتدای بهره برداری 175 میلیون متر مکعب بوده که به علت رسوبات سالیان گذشته اکنون به حدود 110 میلیون متر مکعب رسیده است.

اهداف کلی احداث سد وشمگیر :
کارشناسان شرکت آب منطقه ای استان گلستان توسعه و بهبود اراضی حاشیه گرگانرود و پایین دست، کنترل و مهار سیلاب منطقه، زهکشی اراضی منطقه جهت بهبود کشت و را از جمله اهداف احداث این سد عنوان می کنند.
توسعه کشاورزی و قابل کشت نمودن تدریجی اراضی شور، آبرسانی به 25 هزارهکتار از اراضی کشاورزی محدوده طرح و 45 هزار هکتار از اراضی خارج از محدوده و همچنین پرورش ماهی درب خش آبزیان و تامین پروتئین را از دیگر اهداف سد عنوان می کنند.

ساختار مدیریتی سد :
مدیریت سد وشمگیر به عهده شرکت سهامی آب منطقه ای گلستان بوده و مدیریت ایستگاه پمپاژ و شبکه آبیاری به عهده شرکت توزیع آب گلستان می باشد که تحت نظارت شرکت آب منطقه ای گلستان می باشد.
با توجه به گذشت عمر طولانی سد وشمگیر و با سپری شدن هشت سال از پایان عمر مفید سد، سد مذکور همچنان به عنوان یکی از سدهای با اهمیت منطقه که در توسعه اقتصادی، کشاورزی، استمرار اشتغال و رشد و ارتقای در آمد ساکنین منطقه نقش بسزایی دارد.
با توجه به سیلاب‌های موسمی که همراه با رسوبات بسیار بالای رودخانه گرگانرود وارد مخزن سد می‌شود حجم رسوبات رودخانه گرگانرود در مخزن سد و در محل ایستگاه‌های پمپاژ، بیش از 10 متر رسوبات در طول سالیانه بهره برداری انباشته شده که عملیات بهره برداری از ایستگاه‌های پمپاژ را با مشکل مواجه کرده است.
وضعیت بهره برداری در شرایط کنونی حدود 12 هزار هکتار از اراضی منطقه را آبیاری می نماید. با توجه به شروع عملیات لایروبی و پاکسازی ایستگاه‌ها توسط شرکت آب منطقه ای گلستان و سرویس ایستگاه‌های پمپاژ امید است در سال آبی 89-88 بتوان اراضی بیشتری را تحت آبیاری شبکه قرار داد. به جهت اهمیت سد وشمگیر در توسعه کشاورزی و معیشت مردم منطقه، بازسازی و احیای سد ضرورت دارد که موضوع بازسازی آن در حال بررسی می باشد.

حساسیت و اهمیت اجرای طرح علاج بخشی :
کنترل سیلاب مخرب سال‌های 80 و 81 در شرق گلستان توسط این سد یکی از تجربیات ارزنده کنترل سیلاب با استفاده از مخزن سد بوده است. با توجه به سپری شدن عمر مفید این سد و استفاده کشاورزان در سال‌های قبل وجود رسوب و عملکرد پایین ایستگاه پمپاژ به علت معیوب بودن سیستم برقی و مکانیکی گاهی اوقات باعث بروز برخی مشکلات در منطقه شده است.
کمبود آب تا حدی با احداث سدهای بالا دست قابل جبران می باشد از طرفی بحث اشتغال زایی برای مردم منطقه چه در امر کشاورزی و چه در پرورش ماهی و درآمد جاری شرکت مطرح است بنابراین تخصیص اعتبار با توجه به درآمد آن برای شرکت دارای اهمیت است.

اعتبار 270 میلیارد ریالی برای طرح علاج بخشی سد وشمگیر
در عین حال مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان نیز با تاکید بر اهمیت فوق العاده اجرای این طرح از پیش بینی اعتبار بیش از 270 میلیارد ریال برای علاج بخشی سد وشمگیر تا سال 91 خبر داد.
مهندس "نادعلی حاجیلری" افزود: امسال پنج میلیارد ریال به این طرح اختصاص یافته است و در سال‌های آینده نیز با افزایش سهم این طرح از اعتبارات ملی و استانی روند اجرای طرح شتاب می گیرد.
وی با بیان اینکه این طرح در سال 83 آغاز شده است، تصریح کرد: مطالعات مرحله اول و دوم سد وشمگیر، مبادله موافقتنامه در سال‌جاری به مبلغ پنج میلیارد ریال و پیگیری برای انتخاب مشاور و بازنگری در مطالعات مرحله دوم طرح علاج بخشی از جمله اقدامات انجام شده برای اجرای این طرح می باشد.
مهندس حاجیلری تصریح کرد: علاج بخشی سد وشمگیر از طرح‌های کلان بخش آب استان می باشد که در صورت اجرا اراضی تحت پوشش آن تا سطح اولیه شبکه اجرا شده، قابل افزایش است.
به گفته وی بهبود مدیریت منابع آبی، افزایش راندمان آبیاری، افزایش تولیدات زراعی و اصلاح و به صرفه کردن کشت و افزایش اشتغال در منطقه از جمله اهداف اجرای طرح علاج بخشی سد وشمگیر اشت.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان خاطر نشان کرد: مهار و کنترل سیلاب و کاهش خسارات ناشی از آن و همچنین توسعه فعالیت‌های آبزی‌پروری از دیگر اهداف اجرای این طرح است.
 

 - پس از بازدید از سد ومناطق تابعه دبیران زمین شناسی از کارگاه تکثیر پرورش ماهیان خاویاری سد وشمگیر بازدید بعمل آوردند.ومدیریت محترم آن آقای مهندس عسکر کریم آبادی  در رابطه با هدف از تاسیسات این پروژه مهم مطالبی جامع وکامل ارائه نمودند.

 3-در پایان بازدید از کارگاه تکثیر پرورش ماهی خاویاری سد وشمگیر به اتفاق کلیه دبیران محترم از گل فشان اینچه بازدید بعمل آمد.

 

 

 

گسل عادی در محل دره زرق در آزاد شهر گلستان

رگه تالک در دره زرق در آزاد شهر

دولومیت سازند الیکا در پل غزنوی آزاد شهر

سازند خوش ییلاق

زمین شناسی دره زرق در آزاد شهر:

مناطق مورد مطالعه که شامل دره ی زرق در درمنطقه ی حاجی آیاد و منطقه ی تیل آباد و همچنین سازند خوش ییلاق درمحل روستای خوش ییلاق می باشد.

این مناطق در مرزپهنه های کپه داغ- البرز شرقی،البرز مرکزی و گرگان- رشت واقع اند که به علت  قرارگیری درجنوب گسل البرز و شرق گسل سمنان،جزئی از پهنه ی البرز شرقی محسوب می شوند.[3]

1-6  آب و هوا:

معتدل کوهستانی با زمستان های نسبتا سرد همراه با یخبندان  و تابستان معتدل.[3]

1-7  زمین ریخت شناسی منطقه:

منطقه حاجی آباد- فارسیان دارای توپوگرافی خشن و ناهموار کوهستانی می باشد.این محدوده منطقه ای کوهستانی است که در اثرآخرین فازهای چین خوردگی آلپ وفرسایش پیامد آن سیمای فعلی را به خود گرفته است.مورفولوژی منطقه درمراحل جوانی بوده وتوپوگرافی آن رابطه   مستفیم با ترکیب سنگی و ساختمان واحدهای زمین شناسی دارد.[3]

مناطق مورد مطالعه برروی نقشه  خوش ییلاق مشخص می باشند.به طورکلی بلندترین ارتفاعات ورقه ی خوش ییلاق مربوط به سنگ آهک های سازند لار است.در درجه ی دوم سنگهای با سن کرتاسه بالایی،دولومیت ها و ماسه سنگ های پرمین قراردارند.ارتفاعات درجه سوم توسط ماسه سنگ های سازند خوش ییلاق،آهک های نازک لایه سازند الیکا واسلیت،بازالت های سلطان میدان و سازند شمشک تشکیل شده اند. نهشته های مارنی و ماسه سنگی میوسن درجنوب غربی ورقه ارتفاعات کوتاه تا متوسط را می سازند.[5]

بخش هایی در منطقه دارای پوشش گیاهی می باشد که به3نوع قابل تقسیم اند:

-         پوشش جنگلی عموما درارتفاعات وبه ویژه برروی رخنمون های سازند لارگسترش دارند.

-         پوشش گیاهی مرتعی عموما برروی رسوبات آبرفتی  ورسوبات سازند شمشک می باشند.

-         گیاهان زراعتی نیزعموما برروی رسوبات آبرفتی سیلتی- رسی جوان دیده می شوند.[3]

شبکه هیدروگرافی منطقه عموما ازنوع موازی می باشد که درمناطق برون زد رسوبات شیلی- ماسه سنگی شمشک دارای تراکم بیشترودربخش هایی که رسوبات کربناته سازند لاربرون زد دارد دارای آبراهه های طویل و فاصله داروبه طورکلی تراکم کمترمی باشد.

مهم ترین آبراهه منطقه رودخانه تیل آباد است که از ارتفاعات مشرف به روستای تیل آباد سرچشمه می گیرد و درنهایت به گرگان رود می ریزد.دراین رودخانه در تمام فصول آب با دبی قابل ملاحظه ای درجریان بوده و بخش اصلی آب مورد نیازجهت کشاورزی و مصارف دیگر اهالی منطقه را تأمین می کند.[3]

هرچه به سمت تیل آباد و خوش ییلاق می رویم از میزان رطوبت هوا کاسته درنتیجه پوشش گیاهی کمتر می شود.

1-8  موقعیت جغرافیایی:

شرقی وعرض منطقه ی مورد مطالعه با حاجی آباد، درطول جغرافیایی 55 درجه و20 دقیقه 36 درجه و 56 دقیقه شمالی آغاز می شود ودرادامه با بررسی مناطق تیل آباد وخوش ییلاق به پایان می رسد.

 

 

1-9  راه دسترسی:

تنها راه دستیابی به این مناطق جاده ی آسفالته ی آزادشهر- شاهرود،خط ارتباطی بین استان گلستان و استان سمنان می باشد.که دراین جاده پس ازطی30کیلومترارآزادشهربه منطقه ی حاجی آباد،سپس در ادامه با طی12کیلومتر به تیل آباد و درنهایت باگذراندن18کیلومتردیگر درهمین مسیربه روستای خوش ییلاق می رسیم.

 

 

 

 

1-10  روش تحقیق:

1-    بازدید صحرایی (به منظور بررسی از نزدیک  ساختارها و سازندهای منطقه همچنین چگونگی  تشکیل سنگها وکانیهای موجود درمنطقه)

2-    تهیه مقطع (برای بررسی بیشترو دقیق ترکانی های موجود درسنگهای منطقه)

3-    مطالعه کتابخانه ای (برای جمع آوری  اطلاعات از کارهایی که قبلا توسط دیگران دراین زمینه صورت گرفته است)

4-    تهیه رزدیاگرام (با اندازه گیری میل و جهت تعداد کثیری ازدرزه های موجود درمنطقه و رسم آنها برروی شبکه ولف،روند کلی تنش ها و شکستگی های ایجاد شده در منطقه بررسی شد.)

1-11  هدف:

بررسی زمین شناسی منطقه و تهیه پایان نامه.

1-12  تاریخچه مطالعاتی:

ازکارهای انجام شده پیشین می توان به موارد زیراشاره کرد:

-         نقشه زمین شناسی1:1000,000شرکت نفت (1970)

-         نقشه زمین شناسی1:2500,000سازمان زمین شناسی  کشور (1357)

ازدو نقشه  فوق الذکرجهت کسب اطلاعات کلی،بررسی روندهای ساختاری و همچنین شناخت جایگاه ورقه خوش ییلاق درزمین شناسی ایران استفاده می شود.[5]

-         برش الگوی سازند خوش ییلاق توسط بزرگ نیا (1973)

-         برش الگوی سازند شمشک توسط آسرتو(1966)

-         بررسی های منطقه کپه داغ و البرزشرقی توسط افشارحرب (1373)

-         بررسی بازالت های سلطان میدان توسط ژنی (1977)

-         بررسی پتانسیل معدنی تالک حاجی آباد توسط شرکت مهندسین مشاور(1373)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم

 

  

پترولوژی،کانی شناسی وزمین شناسی اقتصادی

 

 

 

2-1  انواع سنگها و چگونگی تشکیل آنها:

منطقه ی حاجی آباد دربخش جنوب غربی پهنه ی بینالود قراردارد و به طورکلی ازسنگهای دگرگونی (پالئوزوئیک)و سنگهای رسوبی دوران دوم و سوم زمین شناسی تشکیل شده است،سنگهای دگرگونی توسط سنگهای نفوذی قطع و تحت تاثیرقرارگرفته اند.

درشرق روستای حاجی آباد یک مجموعه ی دگرگونی قدیمی رخنمون داشته و روند کمی آن شمال غرب وجنوب شرقی می باشد.این مجموعه تحت تاثیرنفوذ توده های گابرویی،سینیتی،دگرگونی ناحیه ای،چین خوردگی وبه شدت تکتونیزه وبرشی شده است.[3]

این مجموعه شامل سنگهای مرمربا نوارها ونودول های چرت،متادیاباز،شیل،گچ،افق ها و عدسی های تالک می باشد.عدسی ها و لایه های تالک با درجه خلوص مختلف دراثرحرارت ومحلول های همراه وهمچنین وجودMgo  وSio₂ کافی درافق های مرمرشکل گرفته اند.[3]

این مجموعه دگرگونی با سن پالئوزوئیک (دونین) می باشد که با مرزهای گسله درمیان رسوبات سازند شمشک قراردارد.وتوسط فازهای کوهزایی در زمان قبل ازژوراسیک درحد درجه پایین تا متوسط دگرگونی (حد بالای رخساره ی شیست سبزوآغازرخساره ی آمفیبولی) به صورت ناحیه ای، دگرگون شده است.[3]

ازآنجایی که حوزه ی البرزشرقی فاقد فعالیت های آذرین و پیچیدگی های تکتونیکی است،رسوبات سازند شمشک از نوع رسوبات دلتایی است واز تناوب ماسه سنگ و شیل ولایه های زغالی تشکیل شده است، بیشترین ضخامت این سازند درمنطقه شرق گرگان بیش از3000متروکمترین ضخامت آن درمنطقه همدان حدود500 مترمی باشد.

سازند شمشک دردشت گرگان درعمق بیش از5000 متری قراردارد.[3]

تنه درخت سیلیسی شده در دره زرق در شهرستان آزاد شهر گلستان

کوه سنگی مشهد

دگرگونی خلج مشهد

به نام خداوند گردون سپهر

دبیرستان نمونه استرابادی

آزمون درس: علوم زمين (1)        کلاس: چهارم              رشته: علوم تجربی               تاريخ: 

نام و نام خانوادگی:                               زمان:     60   دقيقه.                              نام دبیر:ربانی فرد

 

 

 

 

 

 

 

1- چنانچه فرض کنیم که شهر A دارای طول جغرافیایی 50 درجه شرقی و شهر B دارای طول جغرافیایی 70 درجه غربی باشند مطلوبست الف) اختلاف ساعت این دو شهر          ب)در ساعت 12 به وقت گرینویچ در شهر A ساعت چند است؟(2نمره)

 

   2- دلایل حرکت چرخشی زمین را بنویسید؟(1نمره)

 

3- ميانبارها چيستند؟ چرا مطالعه ی آنها برای زمين شناسان اهميت دارد؟ (1نمره)

 

 

 

4- در شکل مقابل منطقه ی که در آن امواج P و s دريافت نمی شوند را مشخص کنید  و علت آن را بنویسید؟ (1نمره) 

142

103

        مرکز سطحی

 

 

 

 

5- چرا نمی توان انتظار داشت که جنس هسته ی زمين از آلومينيوم باشد؟ (دو دليل بياوريد) (1نمره) 

 

 

6- با يک گرانی سنج چگونه می توانيم وجود يک گنبد نمکی در نزديکی سطح زمين را تشخيص دهيم؟(1نمره)    

 

 

7- چرا با اين که در قاره ها سنگ هايی با سن نزديک به 4 ميليارد سال پيدا شده اند، در اقيانوس ها سنگی با سن بيشتر از 160 ميليون سال يافت نشده است؟(1نمره)

 

 

 

8- در هر مورد نوع حرکت ورقه های زمين ساختی و نوع ورقه ها (قاره ای يا اقيانوسی) را تعيين کنيد؟(1نمره):

الف- کمانی از جزيره های آتش فشانی در نزديکی يک گودال اقيانوسی

 

ب- رشته کوه های بزرگی از سنگ های لايه لايه و فسيل دار

 

 

 

 

 

 

 

9- در جدول زير اطلاعاتی از سه جزيره ی آتش فشانی در اقيانوس آرام می بينيد. چگونگی تشکيل اين جزيره ها را توضيح دهيد. (1نمره)

جزيره	موقعيت	سن (ميليون سال)	نوع فعاليت
A	غرب B	30	خاموش
B	شرق A	15	نيمه فعال
C	شرق B	5	فعال

 

 

 

 

 

 

 

10- نوع موج لرزه ای را مشخص کنيد: (5/0نمره)

الف- نحستين موجی که پس از زمين لرزه در ايستگاه ثبت می شود.

ب- موج سطحی عرضی که اجسام را در راستای افق جابه جا می کند.

 

11- در شکل مقابل شدت و بزرگی زلزله را در نقاط A و B مقايسه کنيد. (C مرکز سطحی زمين لرزه است، A و B و

A

C

B

 C در سطح زمين قرار گرفته اند.) ؟ (1نمره)

 

 

 

12- در مورد آتش فشان های مختلط (مطبق) پاسخ دهيد(75/0 نمره):

الف- جنس سنگ های سازنده ی مخروط .....................

ب- گرانروی گدازه ها ( کم متوسط يا زياد)....................

پ- چگونگی تشکيل (تکتونيک) ..................................

 

13- انواع تفرا را نام ببرید و سنگها يی که از ته نشين شدن تفرا ها به وجود می آيند چه نام دارند؟( 25/1نمره)

 

   14-  در شکل زير چه نوع گسلی می بينيد؟ فرا ديواره را روی شکل مشخص کنيد(1نمره).

 

 

 

15- در شکل روبرو چين از کدام نوع است؟ (5/0نمره)

    ( 4 قديمی ترين و 1 جوان ترين لايه است)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                   

 

 

 

 

 

  

 

 

به نام خدا

پيش دانشگاهي  نمونه استرابادی

نام و نام خانوادگی                                 رشته تحصيلي: علوم تجربي     درس : علوم زمين 1           نام دبير : رباني فرد

تاريخ امتحان :  /10/1388                                      مدت امتحان : 70 دقیقه

 

 

 

- به سوالات چهار گزینه ای زیر به دقت پاسخ دهید( هر کدام 5/0 نمره )                                                                                                  

 1) با آزمایش قوانین دوپلر چه امری را می توان اثبات کرد؟

الف) حرکت انتقالی زمین    ب) گردش ماه به دور زمین             ج) حرکت وضعی زمین      د) نیروی جاذبه زمین

2)- چه قسمتی از ساختمان درونی زمین دارای سنگهایی شبیه پریدوتیت بوده وسرعت امواج هنگام عبور از آنها به 3/8 کیلومتر بر ثانیه می رسد؟

الف) سخت کره             ب) سست کره                    ج) پوسته                    د) هسته خارجی

3- با مطالعه ی رسوبات قدیمی یخچالی( تیل ها) می توانیم:

1) موقعیت گندوانار را بازسازی کنیم.                              2)میزان انحراف مغناطیسی را اندازه بگیریم.

3) مسیر مهاجرت جانداران را تعیین کنیم.                       4) مقدار پیل مغناطیسی را تشخیص دهیم.

4) « رشته کوههای ساخته شده از سنگهای لایه لایه و فسیل دار» در کدام مرز ورقه هاتشکیل می شوند؟

1) همگرای اقیانوس- اقیانوس                                        2) همگرای قاره- قاره

3) واگرا                              4) امتداد لغز

 

5) شکستگی که همراه با جابجایی نباشد چه نام دارد

الف) گسل        ب) چین          ج) درز              د) لایه بندی

6) نوعی تفرا با اندازه بزرگتر از 32 میلی لیتر و دوکی شکل چیست؟

الف) لاپیلی      ب) خاکستر    ج) بمب       د) قطعه سنگ

سوالات تشریحی

7)مناطق سایه برای موج P و S چگونه و به چه علت بوجود می آید؟(2نمره)

8)تفاوت پوسته قاره ای با اقیانوسی را بنویسید؟(1نمره)

9)دلایل حرکت چرخشی زمین را بنویسید؟(1نمره)

10) دیناموی خود القا چگونه وجود میدان مغناطیسی زمین را توجیه می کند؟ (1نمره)

11- با توجه به تصویر

الف)نوع حرکت ورقه را مشخص کنید

ورقه قاره ای

دراز گودال

منطقهB

C

ورقه A

ب) قسمتهای مشخص شده را نامگذاری کنید؟(2نمره)

 

 

12- در محل ورقه های دور شونده مرتبا سنگ کره جدید تشکیل می شود ولی وسعت زمین همچنان ثابت باقی می ماند چرا؟(1نمره)

13- دو زلزله با بزرگی یکسان شهری در ایتالیا را لرزاند اما خرابی آن دو متفاوت بود به نظرشماعلت این تفاوت چیست؟(1نمره)

14-شواهدی که وگنر برای جدایی قاره ها بیان نمود را نام ببرید ؟(1نمره)

15- تفاوت موج رایلی با لاو را بنویسید؟(1نمره)

16- انواع گدازه را نام ببرید و کدام گدازه گرانروی کمتری دارد؟(1نمره)

17- آتشفشانها از نظر محل و جغرافیا در چه مناطقی وجود دارند فقط نام ببرید؟(75/0نمره)

18- تنش چیست و انواع آن را نام ببرید؟(25/1نمره)

8 my

 

5 my

19- انواع چین را نام برده و بیان کنید چین زیر از چه نوعی است؟(1نمره)

 

20-با توجه به شکل به سوالات زیر پاسخ دهید؟(2نمره)

الف) فرا دیواره و فرودیواره را مشخص کنید

ب) نوع گسل را مشخص کنید

 

نام و نام خانوادگی دبیر: شهره رحیمی زمان امتحان : 75 دقیقه ترم اول		امتحان درس: علوم زمین 2 تاریخ امتحان :   /12/87 سال تحصیلی : 88-87	باسمه تعالی سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان مدیریت آموزش وپرورش شهرستان شهرضا پیش دانشگاهی دخترانه حکیم الهی قمشه ای	نام ونام خانوادگی :
				کلاس : پیش دانشگاهی رشته علوم تجربی
				شماره دانش آموزی :
بارم	کل سؤالات در 2 صفحه تایپ شده است           صفحه 1    نمره:              نام و نام خانوادگی و امضاء مصحح تذکر : استفاده از ماشین حساب ممنوع است				رديف
5/0	دو مورد از اطلاعاتی را که به کمک فسیل ها به دست می آوریم را نام ببرید.				1
5/0	هریک از فسیل های روبرو متعلق به چه دوره یا دورانی است؟  الف- بلمنیت( دوران .......................)  ب- ظهور اولین خزندگان ( دوره ....................)				2
5/0	در کدام یک از اهله ی قمر ماه گرفتگی و در کدام یک خورشیدگرفتگی رخ می دهد؟				3
5/0	قانون اول کپلر را بیان کنید.				4
5/0	پستانداران در دوران مزوزوئیک وجود داشتند اما توسعه نیافتند. چه عواملی باعث فراوانی آنها در سنوزوئیک شد؟ ( ذکر 2 دلیل )				5
75/0	شرایط لازم برای تشکیل نفت را بیان کنید.				6
75/0	سه منبع انرژی جایگزین سوختهای فسیلی را نام ببرید				7
1	چهار مشکل ایجاد انرژی الکتریکی توسط باد را بیان کنید.				8
1	اصول بیان شده توسط نیکلاس استنو چیست؟ توضیح دهید .				9
1	چرا ستارگانی را که 6 ماه قبل در آسمان دیده ایم ، اکنون در آسمان شب قابل مشاهده نیستند؟				10
1	غلظت اتمسفر زحل بیشتر است یا مریخ؟ علت را توضیح دهید				11
1	میزان کانسارهای نیکل متعلق به زمان پرکامبرین زیاد است. چه دلیلی می توانید برای این فراوانی بیان کنید؟				12
1	در یک منطقه سنگهای آذرین لایه لایه اند. توضیح دهید این امر چگونه امکان دارد؟				13
5/0	از نقشه ای با مقیاس عددی عکسی تهیه می کنیم که طول آن نصف طول نقشه است. این مقیاس چه تغییری می کند؟				14
1	فکر کنید خورشید جرمی 3 برابر اکنون داشت. ضمن محاسبه توضیح دهید آیا زندگی در زمین امکان پذیر بود؟				15
1	شکل مقابل ستون قائمی از توالی لایه ها در منطقه ای را ارائه می دهد : الف – توده ی آذرین 1 قدیمی تر است یا سنگ های رسوبی بالای آن؟ چرا؟ ب- گسل جوان تر است یا توده آذرین2 ؟ چرا ؟         1              2				16
بارم	صفحه 2				رديف
1	100             200               300  رسم کنید. XYدر نقشه مقابل مقطع زمین شناسی را درامتداد                      1= مقیاس نقشه:10000				17
5/1	در نقشه مقابل با توجه به اطلاعات داده شده : الف- مقیاس نقشه را تعیین کنید. تعیین کنید. A ب – ارتفاع نقطه ی = %شیب 5 %    MN= 4  cm روی نقشه  CA= 7 mm  AD=3 mm   CD= 1 cm     موفق باشید				18
15	جمع بارم

 

به نام خدا

نام و نام خانوادگي                          امتحان فصول 3 و 4 علوم زمِين                                       تاريخ امتحان   

زمان : 20 دقيقه                                                                                                      نام دبير: ربانی فرد

 

 

1-	« رشته کوههای ساخته شده از سنگهای لایه لایه و فسیل دار» در کدام مرز ورقه هاتشکیل می شوند؟ 1) همگرای اقیانوس- اقیانوس                                        2) همگرای قاره- قاره 3) واگرا                                                                          4) امتداد لغز
2-	« در قاره ها سنگ هایی با سن 4 میلیارد سال پیدا شده اند، اما در اقیانوس سنگی قدیمی تر از 160 میلیون سال یافت نگردیده است، علت چیست؟ 1) دگرگونی                                                                  2) تشکیل نقاط داغ 3) گسترش بستر اقیانوس                                                       4)وارونگی های قطبیت
3-	با مطالعه ی رسوبات قدیمی یخچالی( تیل ها) می توانیم: 1) موقعیت گندوانا را بازسازی کنیم.                              2)میزان انحراف مغناطیسی را اندازه بگیریم. 3) مسیر مهاجرت جانداران را تعیین کنیم.                       4) مقدار پیل مغناطیسی را تشخیص دهیم.
4-	در یک اقیانوس اگر از رشته کوه میانی به طرف حاشیه ی قاره حرکت کنیم: 1)سن سنگ های بستر آن زیادتر می شود.                       2)ضخامت رسوبات کمتر می شود. 3) عمق اقیانوس کمتر می شود.                                      4) دمای سنگ ها زیادتر می شود.
5-	اگر در گدازه های بازالتی غیر هم سن در یک جزیره، جهت میدان مغناطیسی یکسان نباشد، علت چیست؟ 1) سرگردانی قطب های مغناطیسی                                  2) چرخش تمامی سنگ کره نسبت به هسته. 3) جابه جایی جزیره                                                             4) تغییر جهت چرخشی وضعی زمین
6-	در محل فرورانشی ورقه ی اقیانوسی به زیر ورقه قاره ای کدام یک از موارد زیر مشاهده نمی شود؟ 1) تشکیل کمان جزیره ای و گودال اقیانوسی                   2) آتش فشان های انفجاری و توده های آذرین درونی 3)زلزله های مکرر                                                                   4) تشکیل ماگمای آندزیتی و بازالتی
7-	علت تشکیل........... برخورد دو صفحه قاره ای با یکدیگر است. 1- کوه های زاگرس                                                             2) جزایر هاوایی 3) آتشفشان کلیمانجارو                                                        4) کوه های آند

4        3       2          1 در نقشۀ مقابل رشته ای از جزیره های آتش فشانی را می بینید که به ترتیب (از 1 تا 4) از سنگهای قدیمی تری تشکیل شده اند آن ها چگونه به وجود آمده اند ؟                                        1)حرکت نقطه ی داغ از شرق به غرب                                                                                      2)حرکت نقطه ی داغ از غرب به شرق 3)حرکت ورقه ی اقیانوسی از شرق به غرب                    4)حرکت ورقه ی اقیانوسی از غرب به شرق	8-
با در نظر گرفتن..........می توانیم الگوی ورقه های زمینی ساختی را تقریباً به طور کامل ترسیم کرد. 1) مرکزهای زمین لرزه ها                                                          2) رشته کوههای میان اقیانوسی 3) دراز گودال ها                                                                           4) رشته کوههای رسوبی	9-
چرا معمولاً در سست کره زمین لرزه ای رخ نمی دهد؟ 1) عمق زیاد                                                                               2) حالت خمیری سنگ ها 3) فشار زیاد                                                                               4) کند شدن امواج لرزه ای	10-
امواجs: 1) در امتداد سطح زمین حرکت می کنند.                               2) در منطقه ی سایه ثبت می شوند. 3) نمی توانند از مایع ها عبور کنند.                                         4) عامل بیشترین خرابی در زمین لرزه هستند.	11-
برای تعیین موقعیت مرکز یک زمین لرزه دست کم به.......... ایستگاه لرزه  نگار نیاز است؟ 1)4                                           2) 3                                3) 2                                 4) 6	12-
در ژاپن زمین لرزه ای رخ داده است. ایستگاه های لرزه نگاری در سوی مقابل ژاپن( آن طرف کره زمین) کدام امواج را ثبت کرده اند؟ 1) Pو S                             2) هیچ موجی ثبت نمی شود.   3) فقط p                4) فقط S	13-
دامنه ی امواج یک زمین لرزه 5/7 ریشتری چند برابر امواج یک زلزله ی 5/5 ریشتری است؟ 1) 2                                   2) 4                                           3) 10                       4)100	14-
آخرین موجی که یک یک دستگاه لرزه نگار، به طور مستقیم از یک زمین لرزه دریافت می کند کدام است؟ 1) L                                 2)S                                           3)R                          4) P	15-
مرکزسطحی در شکل مقابل، شدت و بزرگی زمین لرزه در نقاط AوB را با هم مقایسه کنید. Ạ 1) شدت مساوی و بزرگی در A زیادتر است.                                          2) شدت مساوی و بزرگی درB زیادتر است.                                                B               3) بزرگی مساوی و شدت درA زیادتر است. 4) بزرگی مساوی و شدت در B زیادتر است.	16-
بزرگی زمین لرزه به کدام عامل بستگی دارد؟ 1) فاصله ی ایستگاه لرزه نگاری                                                      2) مقدار انرژی ازاد شده در کََانون 3) مقدار خرابی های به وجود امده                                                   4) حساسیت دستگاه لرزه نگار	17-
این پدیده را در کدام نوع مرز بین ورقه ها می بینیم« با دور شدن از گودال اقیانوسی عمق کانون زمین لرزه ها زیادتر می شود». 1) واگرا                         2) همگرا قاره- قاره            3) همگرا اقیانوسی- قاره          4) امتداد لغز	18-
	19
	20

 

 

سوالات امتحان  درس : علوم زمین		رشته : علوم تجربی	باسمه تعالی ساعت شروع:			تاریخ امتحان :12/6/91	مدت امتحان : 80دقیقه
نام و نام خانوادگی:                                               نام پدر:					دوره پیش دانشگاهی (20 نمره ای)
دبیرستان شهید  رجایی نوبت شهریور 91				آموزش و پرورش شهرستان گرگان
ردیف	سوالات							نمره
1	مهمترین بی مهره دوران پالئوزوئیک چه نام دارد؟ الف)تریلوبیت                  ب)نومولیت                           ج)بلمنیت                          د)استراماتولیت							5/0
2	زمین شناسی در لایه رسوبی میزان فراوانی نومولیت مشاهده کرد به نظر شما این لایه چه سنی می تواند داشته باشد؟ الف)پرکامبرین              ب)مزوزوئیک                        ج)سنوزوئیک                      د)پالئوزوئیک							5/0
3	در اهله قمر حالتی که بین زمین و خورشید قرار دارد و نیمکره تاریک ماه رو به زمین است چه نامیده می شود؟ الف)بدر                              ب)محاق                                    ج)تربیع                                      د)هلال							5/0
4	نفتی که میزان گوگرد آن زیاد باشد چه نامیده می شود؟ الف)نفت سبک           ب)نفت سنگین                          ج)نفت ترش                         د)نفت شیرین							5/0
5	پستانداران در دوران مزوزوئیک وجود داشتند اما توسعه نیافتند. چه عواملی باعث فراوانی آنها در سنوزوئیک شد؟ ( ذکر 2 دلیل )							1
6	در شکل زير چه نوع گسلی می بينيد؟ فرا ديواره و فرو دیواره را  روی شکل مشخص کنيد؟							5/1
7	معایب و محدودیت های استفاده از انرژی باد را بنویسید؟							1
8	مقدار نوری که از ستارگان به ما می رسد تابع چه عواملی است؟							1
9	با توجه به شکل به سوالات زیر پاسخ دهید؟ الف)ترتیب بروز وقایع(سن نسبی) را در شکل زیر مشخص نموده گسل ناپیوستگی ب)ناپیوستگی ایجاد شده از چه نوعی است؟							2
10	نزدیک ترین ستاره به زمین چه نام دارد و منشاء  انرژی گرمایی آن چیست؟							1
11	با توجه به شکل الف) اگر فاصله A تا B  2000 متر باشد شیب متوسط این دو نقطه چقدر خواهد شد؟ 100 110 120 130 90 AA BB َC َD ب) با توجه به مقیاس نقشه فاصله واقعی ( در طبیعت) نقطه cتا D را محاسبه کنید   1 10000000   مقیاس   با فرض اینکه فاصله C تا D 2 cm باشد							2
12	دو تفاوت پوسته قاره ای با اقیانوسی را بنویسید؟							1
13	منحنی میزان یا خطوط تراز را تعریف نمایید؟							1
14	چرا دوران پرکامبرین از نظر فسیلی فقیر بوده است ؟							1
15	شواهدی که وگنر برای جدایی قاره ها بیان نمود را نام ببرید؟							1
16	اصطلاحات زیر را تعریف نمایید الف:شهاب ب: دنباله دار							1
17	انواع گدازه را نام ببرید و کدام گدازه گرانروی کمتری دارد؟								1
18	اگر در سنگی مقدار اورانیوم 238 ، یک چهارم  مقدار اولیه باشد چه مدت از عمر آن سنگ گذشته است؟								1
19	لایه رسوبی B وD عادی است یا برگشته با ذکر دلیل توضیح دهید؟								1
20	نتایج کار اراتوستن را بنویسد؟								5/0

 

بررسي رابطه ژئومرفولوژي با فرسايش درحوزه آبريز رودخانه فرومد(شرق شاهرود)

بررسي رابطه ژئومرفولوژي با فرسايش درحوزه آبريز رودخانه فرومد(شرق شاهرود)

 

◊◊◊◊◊◊◊

 

علي اصغر رباني فرد، دانشجوی دوره دکتری رسوب شناسی و سنگ رسوب، مدرس تربیت معلم امام خمینی (ره) شهرستان گرگانemail:[e-mail]

◊◊◊◊◊◊◊

 

چكيده :

 

حوزه آبريز فرومد(در شرق شهرستان شاهرود) از نظر تقسيمات ده گانه زمين شناسي ايران  در حاشيه ايران مركزي قرار گرفته است. واحدهاي مختلف زمين شناسي كه در منطقه برونزد دارند به طور عمده سن كرتاسه يا جوانتر دارند و شامل سريهاي افيوليتي و نهشته هاي سنگهاي همراه، سنگهاي آتشفشاني _ رسوبي ائوسن، کنگلومراي نئوژن و مارن و ژيپس است. اين حوزه از نوع کوهستاني با کشيدگي شمال غربي _ جنوب شرقي مي­باشد. از نظر زمين شناسي اين رودخانه فاقد دشت سيلابي بوده واز نوع  بريده بريده با بستر گراولي محسوب مي­شود. روند چين خوردگي­هاي موجود در حوزه و نوع سازندهاي موجود نقشي بسيار اساسي در نحوه گسترش و شکل حوزه دارند به­طوري­که گسترش کلي حوزه با امتداد کلي لايه­ها (شمال غربي- جنوب شرقي) هماهنگي دارد. اشکال متنوع ژئومرفولوژي نظير چين­خوردگي لايه­ها، گسلش، توده­هاي بازالتي، مخروط­هاي آبرفتي، سدهاي رسوبي، کانال­ها، شيارها ،خندق­هاي فرسايشي و انواع حرکات توده­اي در اين حوزه مشاهده شده­اند. با توجه به ژئومرفولوژي منطقه و وجود سازندهاي رسوب زا نظيرتوف و مارن و بارندگي هاي فصلي، فرسايش شديدي در منطقه رخ داده است. اين وضعيت باعث افزايش سرعت پر شدن مخزن سد و كاهش طول عمر آن مي شود.

 

Abstract:

 

The Faroumad Watershed is a part of Central Iran drainage basin located east of the city of Shahrod in Semnan Province. This watershed has a Mountainous type. Generally geological unit including of Ophiolitic suites and Eocene Volcanic– sedimentary sequence, Conglomerate of Neogen, Marl and Gypsum. The river is a braided type with gravelly bed. Geomorphologic studies show that Structural and lithological variability have a very important role in this watershed formation, therefore, the watershed has the same trend by structures (NW-SE). Diversify geomorphologic forms such as folding, faulting, basalt mass, alluvial fans, sedimentary bars, channels, rills, gully and types of mass movement have been identified in this watershed. The presence of Tuff and Marl as well as seasonal rainfall causes the strong erosion in the region to form the geomorphologic features. Geologically, the presence of less resistance sedimentary rocks causes to Produce a lots of sediments that can fill the Faroumad reservoir very quickly.

 

 

◊◊◊◊◊◊◊

 

مقدمه :

 

پژوهش حاضر تحت عنوان بررسي رابطه ژئومرفولوژي با فرسايش در حوزه آبريز رودخانه فرومد در نظر دارد ويژگيهاي مرفولوژيكي متنوع اين منطقه را كه هر يك از آنها به نحوي در مسائل اقتصادي و بهره‌برداري از محيط طبيعي تاثير بارزي دارند مشخص نموده و روند تحول اشكال ناهمواريهاي منطقه و ارتباط آن با  فرسايش را بعنوان يكي از مناطق مشخص ژئومرفولوژيكي ايران شناسايي نمايد. حوزه آبريز رودخانه فرومد در شرق شهرستان شاهرود در استان سمنان واقع مي­شود. اين حوزه تامين کننده آب سد شيخ حسن جوري فرومد مي باشد که از ارتفاعات کوههاي جغتاي سرچشمه گرفته است. حوزه آبريز رودخانه فرومد در محدوده   َ43وْ56 تا   َ50وْ56 طول­هاي شرقي و  َ37وْ36  تا  َ44وْ36 عرض شمالي  واقع شده و وسعت آن در حدود 80 کيلومتر مربع مي­باشد.راه دسترسي به اين منطقه از طريق جاده شاهرود _ سبزوار  در 80 کيلومتري سبزوار ( محل روستاي کاهک) و راه فرعي روستاي فرومد به مسافت 18 کيلومتر امکان پذير است.. بلندترين نقطه آن با ارتفاع 2400 متر در دامنه جنوبي کوه جغتاي واقع شده و پست­ترين نقطه آن در محل خروجي حوزه، 1200 متر از سطح دريا بالاتر است. از نظر زمين شناسي شامل سريهاي افيوليتي و نهشته هاي سنگهاي همراه ، سنگهاي آتشفشاني _ رسوبي ائوسن ، کنگلومراي نئوژن و مارن و ژيپس است. شيب متوسط رودخانه در مسير نمونه برداري 63/3 درصد مي­باشد.  اين بخش از مطالعات، جهت نمايش ميان شکل حوزه، فعاليت­هاي تکتونيکي و ساختمان­هاي زمين شناسي، از نقشه 1:100000 زمين شناسي فرومد ، نقشه­ توپوگرافي 1:50000 دستوران، عمليات ميداني ،تصاوير ماهواره­اي وعکس­هاي هوايي استفاده شده است.

◊◊◊◊◊◊◊

بحث :

 

ژئومرفولوژي حوزه آبريزفرومد

ژئومرفولوژي اين حوزه را مي­توان در دو دسته فرسايشي و رسوبي مورد بحث و بررسي قرار داد.

ژئومرفولوژي فرسايشي: فعاليت­هاي تکتونيکي منجر به شکل­گيري اوليه حوزه مي­شوند. هم­ زمان و در ادامه با آن­ها، عمل فرسايش که تحت تاثير آب و هوا و جنس سنگ­ها قرار دارد(سينگ و همكاران، 2006) وارد عمل شده و شروع به تخريب سطح حوزه مي­نمايد. در بررسي فرسايش حوزه آبريز فرومد شيب دامنه­هاي فرسايش يافته، اشکال حاصل از انواع لغزش­هاي دامنه­اي و عمق، گستردگي و تراکم آبراهه­ها مورد بررسي قرار گرفت که به هر يک از آن­ها اشاره مي­گردد.

طرح شبکه زه­کشي: از آن­جا که اکثر زيرحوزه­ها ي حوزه آبريز فرومد حالت کشيده دارند، با توجه به تقسيم­بندي  تويدال (2004)، طرح زه­کشي اين حوزه از انواع درختي و تا حدودي موازي مي­باشد.

آبراهه­ها: يکي از مهم­ترين فاکتورها در توسعه کانال رودخانه، قدرت جريان است که توسط ميزان تخليه آب و شيب رودخانه تعريف مي­شود (سارما ،2005). در حوزه آبريز رودخانه فرومد اشکال و رده­هاي مختلفي از آبراهه­ها تشخيص داده مي­شود که به­صورت شيارهايي در روي دامنه­ها و يا به­صورت آبراهه­هاي بزرگ­تر (شاخه­هاي فرعي) وارد کانال اصلي رودخانه مي­شوند. مطابق تقسيم­بندي شام (1987 ) الگوي کانال رودخانه ­فرومد از نوع بريده بريده با بستر گراولي مي­باشد. بعضي از سدهاي رسوبي  اين رودخانه دچار فرسايش شده­اند که ناشي از پايين آمدن سطح آب رودخانه مي­باشد و در دسته­اي ديگر از آن­ها قطع شدگي تدريجي ديده مي­شود. درکانال اصلي رودخانه نيز اشکال فرسايشي مختلفي مشاهده مي­شود. عمل حفر موضعي ممکن است باعث کنده شدن بخشي از بستر کانال شود. تراس­هاي آبرفتي نيز از ديگر اشکالي است که در رودخانه فرومد مشاهده مي­شوند و نشانه تغيير در شدت و حجم جريان مي­باشند. ريزش ديواره کانال نوعي از فرسايش است که به دو صورت ريزش ناگهاني  يا فرسايش مواد و لايه­ها توسط جريان آب اتفاق مي­افتد (كاستيلو و همكاران ،2007). در رودخانه فرومد به­علت فرسايش در محل تماس ديواره با کف کانال، به­خصوص در قسمت­هايي که رودخانه داراي پيچش است بخشي از ديواره به داخل کانال مي­ريزد اين نوع فرسايش که منجر به تخريب ديواره و گسترش کانـال رودخانه مي­شود به فرسايش کنـاري يا فرسايش ديواره کانـال موسوم است.

خندق: مطالعات اخير نشان مي­دهد که فرسايش خندقي نقش مهمي به عنوان منشا رسوب داشته و توسعه آن به عنوان کانالي براي انتقال آب و رسوب نيز عمل مي­نمايد (پواِسِن و همکاران، 2003). بنا به عقيده ونت و همکاران (2004) گالي­ها مي­توانند بخش قابل توجهي از رسوبات توليدي يک حوزه را فراهم آورند. به نظر مي­رسد در حوزه آبريز فرومد با توجه به قرارگرفتن زمين­هاي کشاورزي در کناره اين کانال، آبياري اين مزارع نقش مهمي در توسعه اين خندق­ها داشته باشد. واگرايي خاک  نيز مي­تواند عامل ديگري در تشکيل و گسترش خندق باشد.

حرکت­هاي توده­اي : اشکالي ديگري که در حوزه آبريز فرومد به مقدار فراواني وجود دارند، حاصل از حرکت­هاي توده­اي بوده و در انواع و اندازه­هاي مختلف مشاهده مي­شوند. وجود سازندهاي با مارن و توف فراوان پتانسيل مناسبي را براي اين­گونه حرکات به­وجود آورده­اند. پديده­هاي لغزش و سوليفلکسيون نيز در اندازه­ها و اشکال مختلفي در حوزه ديده مي­شود. اين حرکات به صورت کُند در مواد گلي روي دامنه و در حالت پلاستيسيته اتفاق مي­افتد (احمدي، 1385). لغزش نيز نوعي ديگر از حرکات توده­اي است که در حوزه فرومد مشاهده مي­شود اين پديده نتيجه حرکت مواد در روي دامنه است که در اثر عمل آب و نيروي وزن ايجاد مي­گردد و اندازه ذرات در اين حالت درشت­تر از سوليفلکسيون است.

ژئومرفولوژي رسوبي : رسوبات حاصل از فرسايش سازندها و ارتفاعات توسط جريان آبراهه­ها و کانال­ها به قسمت­هاي پايين­دست و کم انرژي­تر حوزه حمل شده و ته­نشين مي­شوند. اين رسوبات به شکل­ها و اندازه­هاي مختلف ديده شده و مکانيزم­هاي مختلفي باعث تشکيل آن­ها شده­اند.

دشت سيلابي:رودخانه فرومد يک رودخانه کوهستاني بوده و اصولا فاقد دشت سيلابي مي­باشد. عرض دره در اين محل بين 70 تا 100 متر و عرض کانال اصلي بين 6 تا 13 متر در تغيير است

کانال رودخانه : رودخانه اصلي فرومد و سرشاخه­هاي تغذيه کننده آن  داراي کانال­هايي از نوع بريده بريده با بار بستر گراولي مي­باشند. اين مطلب نشان دهنده شيب زياد رودخانه و قدرت بالاي جريان است. حمل انتخابي ذراتي در حد پبل­هاي درشت که قطر آن­ها تا 32 ميلي­متر نيز مي­رسد تاييد کننده همين مطلب مي­باشد.. مهم­ترين آبرفت موجود حوزه، در حد فاصل روستاي منيدر تا 2 كيلومتر پائين دست گسترش يافته  وحداکثر ضخامت آن 40 متر مي­باشد.

از آنجا كه رابطه نزديكي بين واحد هاي ژئومرفولوژي و فرسايش وجود دارد(احمدي ، 1385) در صورتي كه واحد هاي ژئومرفولوژي با دقت بيشتري تهيه شوند راهنماي بسيار خوبي براي تعيين مرز انواع فرسايش و نيز شدت فرسايش خواهند بود. در نتيجه مي توان بر همين اساس اولويت مطالعات اجرائي و دقيقتر بعدي را مشخص و از صرف هزينه هاي اضافي در مطالعات اجرائي كه داراي اولويت نمي باشند جلوگيري كرد. با توجه به مطالعات ژئومرفولوژيكي ، اشکال مختلف فرسايش در حوزه آبريز فرومد به طور خلاصه در جدول زير آورده شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

توصيف فرسايش	موقعيت تقريبي
فرسايش اندک	سنگ­هاي سخت و توده­اي  ولکانيکي
فرسايش کم	سنگهاي بازالت و آندزيتي کمي خرد شده
فرسايش شياري ضعيف	سنگ­هاي سخت و توده­اي
فرسايش شياري و خندقي ضعيف	سنگ­هاي آهکي و صخره­ساز
فرسايش شياري ضعيف و خندقي نسبتا متوسط	ماسه سنگ و هارزبورژيت با شيب بيش از 40 درصد
فرسايش شياري متوسط	گنگلومراي نئوژن با شيب بيش از 25 درصد
فرسايش شياري نسبتا زياد و خندقي نسبتا متوسط	دامنه­هاي مارني و توفي با  شيب زياد
فرسايش  شياري نسبتا متوسط و خندقي نسبتا زياد	واحد مخروطه افکنه­اي لسي
فرسايش شياري شديد و خندقي نسبتا متوسط	دامنه­هاي مارني با شيب زياد
فرسايش شياري و خندقي نسبتا زياد	دامنه­هاي مارني و توفي با کشت ديم
فرسايش شياري شديد و خندقي متوسط	مارن­ و کنگلومراي نئوژن با شيب بيش از 25 درصد
فرسايش  شياري نسبتا زياد و خندقي شديد	دامنه­هاي مارني با شيب زياد و پوشش گياهي کم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در بخش­هايي که طبقات نرم مارني و توفي با شيب زياد (بيش از 40 درصد) همراه شده­اند فرسايش شياري شديدي ديده مي­شود. کاهش شيب در چنين زمين­هايي کاهش شدت فرسايش شياري را به همراه دارد ولي شخم زمين باعث ايجاد فرسايش خندقي شديد مي­شود. در بخش­هايي از حوزه که اکثرا از طبقات مقاوم و توده­اي تشکيل شده است، عليرغم شيب زياد از شدت فرسايش نسبتا متوسطي برخوردار مي­باشد. فرسايش شياري شديدي همراه با فرسايش خندقي متوسط در دامنه کوهها توسط دو عامل جنس سازند ( مارن و کنگلومراي نئوژن) و شيب زياد ايجاد شده و مورفولوژي بدلند يا هزاردره را به وجود آورده است. به طور کلي مي­توان نتيجه گرفت که عامل مهم در تشديد فرسايش شياري، جنس زمين و شيب دامنه است. در مورد فرسايش خندقي نيز مي­توان گفت که بيشتر به جنس زمين و نوع کاربري آن وابسته است. فرسايش ناشي از حرکات توده­اي به صورت لغزش و سوليفلکسيون در دامنه­هاي مارني و توفي حوزه به فراواني ديده مي­شود. مهم­ترين عوامل کنترل کننده اين نوع فرسايش جنس دامنه و آب و هوا مي­باشند. با توجه به مطالب فوق بيشتر قسمت­هاي شرقي حوزه فرومد از سازندهاي با شدت فرسايش و پتانسيل رسوب زايي بالا تشکيل شده­اند. چنين وضعيتي در قسمت­هاي غربي حوزه که از رسوبات نئوژن و جوان­تر از آن تشکيل شده­اند نيز ديده مي­شود. شيب زياد، تراکم زه­کشي نسبتا پايين (که باعث افزايش قدرت رودخانه مي­شود) و نزديکي اين مناطق به رودخانه شرايط را براي کنترل رسوبات حاصل از اين بخش­ها مشکل­تر مي­نمايد. بخش­هاي مرکزي و غربي حوزه که از ارتفاعات بلند و صخره­ ساز تشکيل شده­اند در مقابل فرسايش مقاوم­تر بوده و از شدت فرسايش نسبتا متوسطي برخوردارند. حاشيه رودخانه اصلي و بخش­هايي از حوزه که ديواره­هاي کاملا صخره­اي دارند از شدت فرسايش پاييني برخوردار مي­باشند. البته در بعضي قسمت­ها فرسايش کناري در ديواره کانال رودخانه ديده مي­شود که از لحاظ حجم رسوب توليدي قابل مقايسه با دامنه­ها و ارتفاعات نمي­باشد ولي از لحاظ تاثير مستقيمي که بر اراضي کشاورزي و مناطق مسکوني مي­گذارد داراي اهميت است.

 

◊◊◊◊◊◊◊

 

نتيجه گيري :

 

بررسي­هاي ژئومرفولوژي رسوبي و ژئومرفولوژي فرسايشي نشان دهنده آن است که الگوي کانال در رودخانه فرومد از نوع بريده بريده با بستر گراولي مي­باشد. اشکال حاصل از فرسايش به صورت آبراهه­ها، شيارها، خندق­ها و اشکال حاصل ازحرکات توده­اي ديده مي­شود. اشکال مختلفي از سدهاي رسوبي با مقياس­هاي مختلف ديده شده که به صورت­هاي مستقيم، انحنادار، قطع شده و با جابجايي جانبي هستند. مخروط­هاي آبرفتي تشکيل شده در دهانه شاخه­هاي فرعي، رسوبات دشت­هاي سيلابي محدود و آبرفت­هاي تشکيل شده در پهنه­هاي باز مسير رودخانه از اشکال رسوبي ديگر مي­باشند. با توجه به ژئومرفولوژي منطقه و وجود سازندهاي رسوب زا نظيرتوف و مارن و بارندگي هاي فصلي فرسايش شديدي در منطقه رخ داده است. اين وضعيت باعث افزايش سرعت پر شدن مخزن سد و كاهش طول عمر آن مي شود. پيشنهاد مي گردد كه با احداث گالري ها ، سدهاي خاكي كوچك و نيز كاشت گياهان از توليد و حمل رسوب به پشت مخزن جلوگيري شود.

 

 

◊◊◊◊◊◊◊

 

 

منابع فارسي :

 

احمدي، ح، 1385، ژئومرفولوژي کاربردي، جلد 1 (فرسايش آبي)، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 688 صفحه.

 

 

◊◊◊◊◊◊◊

 

References:

 

Castillo,V.M.,Mosch,W.M.,ConesaGarcia,C.,Barbera,G.G., NavarroCano,J.A.,and Lopez-Bormudez,F., (in Press).Effectiveness and geomorphological impacts of check dams for soil erosion control in a semiarid Mediterranean catchment:El Carcavo(Murcia,Spain).Catena xx (2007),No of pages 12.

Poesena, J., Nachtergaelea, J., Verstraetena, G., and Valentinb, C., 2003. Gully erosion and environmental change: importance and research needs. Catena, 50, 91- 133.

Sarma ,J.N.,2005.Fluvial process and morphology of the Brahmaputra River in Assam,India.Geomorphology, 70,226-256.

Schumm, S. A., 1987. River Responses. The Geology of North America., k-3, 221-240.

Singh,M.,Singh,I.B. and Muller,G., (in Press). Sediment characteristics and transportation dynamics of the Ganga River. Geomorphology xx (2006),No of Pages 32.

Twidal, C. R., 2004. River pattern and their meaning . Earth Science Reviews, 67, 159–218.

شکل 1

Went, J. D., Poesen, J., and Versteraeten, G., 2004. The application of semi-quantitative methods and reservoir sedimentation rates for the prediction of basin sediment yield in Spain. Journal of Hydrology, 20, 1-24.

دگرگونی خلج مشد

دگرگونی های منطقه خلج:

منطقه موردبازديد در جنوب غربي مشهد در مجاورت دهكده خلج در محدوده‌اي به طول‌هاي جغرافيايي 59 درجه و 30 دقيقه تا 59 درجه و 35 دقيقه و 66 ثانيه و عرض‌هاي جغرافيايي 36 درجه و 13 دقيقه و 35 ثانيه، تا 36 درجه و 66 دقيقه و 1 ثانيه واقع شده است كه به ناحيه خلج معروف مي‌باشد و قسمت اعظم آن در نواحي اطراف معدن مرمر و دهكده خلج واقع شده است . از نظر سنگ‌شناسي انواع سنگ‌هاي آذرين و رسوبي دگرگون شده و سنگ‌هاي آذرين دگرگون نشده را دربرمي‌گيرد. سنگ‌هاي آذرين و رسوبي اوليه تحت تاثير دگرگوني ناحيه‌اي قرار گرفته‌اند، كه سنگ‌هاي دگرگوني ناحيه‌اي از قبيل اسليت و فيليت ، كوارتزيت ، مرمر و سنگ‌هاي اولترامافيكي دگرگوني شده را شامل مي‌شود. سنگ‌هاي دگرگوني ديگر از قبيل شيست لكه‌دار، ميكاشيست ، كلريتوئيد شيست ، كلريتوئيد گارنت شيست ، گارنت شيست ، گارنت استاروليت شيست و آمفيبوليت نيز در منطقه يافت مي‌شوند. از سنگ‌هاي آذرين دگرگون نشده مي‌توان از توده گرانيت نفوذي جنوب مشهد رگه‌هاي پگماتيتي و آپليتي كه در بعضي قسمت‌ها حاوي تورمالين هستند، نام برد. سنگ‌هاي اولترامافيكي و مافيكي در رسوبات پليتي دونين - كربنيفر زيرين نفوذ نموده‌اند كه به گدازه‌هاي تولئيتي زون گسترش كف اقيانوس مرتبط مي‌باشند. سنگ‌هاي اولترامافيكي به سرپانتينيت تبديل شده‌اند كه در اثر دگرگوني ناحيه‌اي اوليه اين تبديل صورت گرفته است . همچنين شاهد يك دگرگوني پس‌رونده نيز در آنها هستيم. سنگ‌هاي مافيكي كه به شكل گدازه‌هاي بالشي و سيل‌هاي نفوذي در منطقه ظاهر شده‌اند تحت تاثير دگرگوني ناحيه‌اي به شيست‌هاي سبز و آمفيبوليت‌ها تبديل شده‌اند. تكتونيك منطقه سنگ‌هاي اولترامافيكي و مافيكي موجود را شديدا تكتونيزه نموده است كه البته اين سنگ‌ها در ميان رسوبات اوليه پليتي نفوذ نموده‌اند سنگ‌هاي اولترامافيكي- حالتي از تفريق جزئي را نشان مي‌دهند. اين سنگ‌ها مربوط به كمپلكس ويراني است به خاطر اينكه نحوه دگرگوني و خصوصيات سنگ‌شناسي اين سنگ‌ها شبيه افيوليت‌هاي ويراني است . دگرگوني ناحيه‌اي اوليه مربوط به فاز هرسي‌نين مي‌باشد كه در اواخر دوره پرمين رخ داده است و تا رخساره شيست سبز پيش رفته است . توده نفوذي گرانيتي تنها توده آذرين موجود در منطقه است كه باعث تغييراتي در سنگهاي اين منطقه شده است ، از جمله بزرگ شدن اندازه كانيها در كنار تشكيل برخي از سنگهاي دگرگوني همبري به عنوان مثال تشكيل شيست‌هاي لكه‌ائي (لكه‌ها مي‌توانند آندولوزيت - كرديريت و بيوتيت باشند). درزه‌هاي  بسيار منظمي در متاپليت‌ها وجود دارد كه نشان‌دهنده رژيم تكتونيكي كششي مؤثر در منطقه است به طور كلي مجموعه ليتولوژي منطقه اثرات سه مرحله دگرگوني را نشان مي‌دهند.

 1- دگرگوني ناحيه‌اي مرحله اول كه شيستوزيته اصلي منطقه را ايجاد كرده است .

2- نفوذ توده گرانيتي و بروز تغييراتي در سنگهاي منطقه به همراه تشكيل دگرگوني همبري.

3- دگرگوني ناحيه‌اي با درجه ضعيف كه كرينوليشن و دگرگوني پس رونده را سبب شده است .

 

زمین شناسی خواجه مراد مشهد

خواجه مراد مشهد

 

زمینهای خواجه مراد در جنوب مشهد ، ادامه همان گرانيت هاي مشهد است که به دلیل سختی بسیار زیاد و مقاومت در برابر عوامل فرسایشی به صورت قلل کم و بیش مرتفع در سطح زمین نمود کرده اند

در بالای این ارتفاعات آرامگاه خواجه مراد یکی از یاران امام رضا ( ع ) قرار دارد . که به واسطه این مکان زیارتی فروشگاهها و مغازه های زیادی در ارتفاع با حرکت به سمت قله پدید آمده اند و این مکان زیارتی با وجود کوههای جالب و مغازه های متعدد برای کوهنوردان به نوعی تبدیل به یک مکان سیاحتی نیز شده است .

جدای از جذابیتهای صخره ها و کوههای بوجود آمده ، این مکان از نظر کانی شناسی بسیار غنی بوده و برخی از کاني هاي کمیاب در آنجا یافت می شود

به عنوان مثال مسکویت پرمانند یکی از این کانیهاست که در شرایط تشکیل مواد آذرین در توده های گرانیتی این پهنه یافت می شود . ضمن اینکه بلورهای زیبا و کشیده تورمالین نیز در این مکان به وفور به چشم می خورد .

برای رفتن به این مکان جالب از مسیر فرعی جاده بهشت رضای مشهد یک انشعاب به سمت دست راست جاده جدا می شود که با قرار گرفتن در این مسیر به سمت این کوههای زیبا حرکت می کنید .

 

توده گرانيتي خواجه مراد ( مشهد)

 

قبلا اين مورد را شرح داده بودم ولي حالا جداگانه مي نويسم .در ناحيه خواجه مراد،

 

رگه‎هاى آپليتى متعددى توده‎هاى نفوذى دو فاز گرانيت‎زايى مشهد را بريده‎اند. سن نسبى

و ترکيب شيميايى آپليت‎ها حاکى از دو مرحله آپليت‎زايى است. آپليت‎هاى مرحله نخست

 

به داشتن فلدسپار فراوان و آپليت‎هاى فاز بعدى به داشتن تورمالين فراوان شاخص

 

 هستند. به باور امامى 1379 ، گرانيتوييد‎هاى مشهد از نظر ميزان قليايي‎ها در برابر

 

اکسيد سديم، جزو سرى سنگ‎هاى کلسيمى - قليايى به شمار مي‎روند. در نورم غالب اين

 

سنگ‎ها، کرندوم ظاهر شده و در مواردى به حدود 8 درصد مي‎رسد. شايد بتوان ذوب

 

پوسته سياليک را در تشکيل اين توده‌ ماگمايى مسئول دانست و در نتيجه اين سنگ‎ها به

 

انواع گرانيتوييدى نوع « S » نزديک مي‎شوند.

.

مجيدى 1978 با توجه به سن پرتوسنجى و مقايسه با افغانستان و توران، گرانيتوييدهاى

 

 مشهد به ويژه انواع قديمى را به سن کربنيفر و رخداد هرسى نين مشهد را نوعى

 

کوهزايى همراه با گرانيت‎زايى دانسته است. بر پايه يافته‎هاى مجيدى، زمين‎شناسانى

 

مانند درويش‎زاده 1370 و شهرابى 1382 نيز سن کربنيفر توده‎ها و عملکرد کوهزايى

 

 هرسي‎نين را پذيرفته‎اند. ولى، آلبرتى و همکاران 1974 سن بيوتيت‎هاى گرانيت مشهد

 

 را با روش پتاسيم– آرگون، 3 ± 146 تا 3 ±120 ميليون سال برآورد کرده‎اند. سن ياد

 

 شده بيانگر مرز تقريبى ژوراسيک – کرتاسه است ولى وجود قلوه‎هاى فرسوده شده

 

گرانيت مشهد در درون رسوب‎هاى شيلى – ماسه‎سنگى زغالدار لياس و يا در پايه

 

درياى پيشرونده ژوراسيک ميانى، سن سنجى انجام شده توسط آلبرتى را پرسش آميز

 

کرده و نشانگر سن پيش از لياس براى گرانيت‎هاست.

 

   در كوه خواجه مراد رگه‌هاي آپليتي و رگه‌هاي ارتوزي واجد كوارتز رخنمون دارند.

 

رگه‌هاي آپليتي، گاه چين خورده و گاه به وسيله رگه‌هاي ديگر قطع شده‌اند. اين مسئله

نشانگر فازهاي مختلف آپليت‌زايي در منطقه است كه از نظر تركيب، با هم فرق دارند.

 به طوريكه رگه‌هاي ثانوي، اصولا فلدسپات كمتر و تورمالين زيادتري دارند كه اين امر

 

با قوانين تبلور توده‌هاي نفوذي تطبيق ميكند.

 

مهمترين جلوه فعاليتهاي ماگماتيكي در پهنه ورقه 1:100000 مشهد توده گرانيتوئيدي با

 

 روند عمومي شمال غرب _ جنوب شرق و وسعتي حدود 260 كيلومتر مربع مي باشد

 

از نقطه نظر فازهاي ماگمائي سه فاز اصلي در اين پلوتون تشخيص داده مي شود . فاز

 

نخست بيشتر گرانوديوريتي (g1) است و در نواحي جنوب شرق گسترش داردو

 

 آنكلاوهاي آن درون تورمالين مسكويت گرانيت (g2) ديده مي شود. در فاز پنوماتوليتي

 

رگه هاي پگماتيتي و آپليتي همه اين مجموعه را قطع مي كند. رخنمون جالب اين

 

مجموعه بنحو بارزي در كوه خواجه مراد تجلي پيدا كرده است . رگه هاي پگماتيتي

 

ضخامتي بين 5/0 تا 1 متر دارند مينرالوژي رگه هاي پگماتيتي شامل فلدسپات پتاسيم

 

كوارتز مسكويت هاي درشت بلور و پلاژيوكلازو در پاره اي نقاط بريل مي باشد در

 

بعضي مناطق ميزان فلدسپات بنحوي افزايش مي يابد كه بهره برداري آنرا اقتصادي مي

 

نمايد.   گرانيتوئيد مشهد توسط ضرغام معزز (1974) كريمپور (1992) ، ميرنژاد

 

مطالعه شده است . براساس آناليز هاي انجام شده 85% نتايج در دياگرام پس از كوهزا

 

ييPost orogenic قرار مي گيرد ( مانيار ، پيكولي 1986(

 

 كريم پور _ محمدحسن (1992) گرانيتوئيد مشهد را نوع برخورد Collision Type

 

 مي داند ، با توجه مطالعه برخي شواهد بويژه در ناحيه خلج ، كه  شیستوزیته  توده

 

گرانيتي را قطع مي كند. اين مسئله دو از نظر نيست كه احتمالا"

 گرانيت مشهد شامل هر دو تيپ گرانيت برخورد و پس از كوهزايي باشد.ضرغام معرز

 

 و آلبرتي (1974) سن جايگزيني توده گرانيتي را بروش پتاسيم _ آرگن ژوراسيك بالا

 

كرتاسه زيرين مي داند ولي با توجه به وجود پبليهاي گرانيتي در قاعده سازند كشف رود

 

(باژوسين ) از يك طرف و عنايت به اين مطلب كه توده نفوذي مجموعه افيوليتي مشهد

 

 و رسوبات توربيدايتي با سن ترياس را قطع مي كند سن ترياس بالايي _ژوراسيك

 

زيرين قابل قبولتر مي باشد.